Is er nog een klimaatcrisis na de pandemie?

De klimaatcrisis, de stikstofcrisis, PFAS, fijnstof, al deze onderwerpen werden de afgelopen jaren over ons uitgestort alsof het einde der tijden nabij was. Waarbij de klimaatcrisis uiteraard wel de kroon spande, want hier betreft het een wereldwijd ‘probleem’. Geen hittegolf of bosbrand, droogte of overstroming, orkaan of tornado, kon passeren zonder dat direct met het vingertje naar de boosdoener werd gewezen: CO2.

CO2 ofwel kooldioxide is een kleurloos en reukloos gas. Wij mensen ademen het uit en planten en bomen nemen het via huidmondjes op hun bladeren weer op en gebruiken het als bouwstof voor takken en bladeren. CO2 is derhalve geen milieu- of luchtverontreinigende stof zoals zwaveldioxide, stikstofoxiden, fijnstof en ozon dat wel zijn. Maar in de media wordt toch steevast gesproken van het ‘vervuilende’ CO2 en kolencentrales zijn ook ‘vervuilend’ omdat ze zoveel CO2 uitstoten. De Amerikanen maken het nog bonter en hebben het over ‘carbon pollution’, waarbij het reukloze en kleurloze CO2 plotseling vervangen is door het woord ‘koolstof’ wat de associatie oproept met ‘zwart’ en ‘roet’ en dus met viezigheid.

Maar eerlijk is eerlijk, CO2 is dan wel niet vies en doet planten groeien (een goede benaming voor CO2 is ‘groengas’ of ‘groeigas’), maar het is ook een broeikasgas en heeft in die hoedanigheid de neiging om de aarde warmer te maken. Hoe dat precies zal uitpakken (veel of weinig opwarming) is uitermate complex en daarom nog steeds fel betwist, maar dat CO2 heeft bijgedragen aan de opwarming van de afgelopen 150 jaar is nauwelijks omstreden. Een neutrale beschouwer zou zeggen: de aarde wordt wat warmer, nou en? Of zelfs, hmmm lekker.

Na jaren van klimaatberichtgeving is de burger echter wel duidelijk gemaakt: klimaatverandering is niet ‘lekker’, het is verschrikkelijk. Klimaatverandering is volgens sommige politici zelfs de grootste dreiging voor de mensheid in de geschiedenis en dus moeten we zo snel mogelijk af van het gebruik van fossiele brandstoffen als aardolie, aardgas en steenkool.
Liever vandaag dan morgen en op dit moment buigen dertig regio’s in Nederland zich dan ook over de vraag hoe Nederland zo snel mogelijk ‘klimaatneutraal’ kan worden, ook zo’n leuk woord, waarmee uitsluitend wordt bedoeld dat de mens geen broeikasgassen meer uitstoot. Dat we in en uit ijstijden zijn gegaan, vele malen in de afgelopen twee miljoen jaar, en dat het klimaat dus nooit statisch (neutraal) kan zijn, wordt daarbij gemakshalve maar even vergeten.

Vorig jaar was daar opeens de jonge messias Greta Thunberg, die in vele landen het parlement mocht toespreken en jongeren overal in de westerse wereld aanspoorde te gaan klimaatstaken. Mede onder invloed van haar preken riep het Europees Parlement in november 2019 de klimaatnoodtoestand uit. En dat leidde wereldwijd tot…ja tot wat? Tot niets eigenlijk. Want u en ik, maar ook landen en bedrijven, voelen natuurlijk aan ons water dat zo’n ‘noodtoestand’ vooral een hoog symbolisch gehalte heeft.

Hoe anders is dat nu met de COVID-19 pandemie. Zodra de WHO de pandemie uitriep stortten wereldwijd de beurzen in. Blijkbaar snapt de markt heel goed het verschil tussen een uitgeroepen ‘klimaatnoodtoestand’ en een viruspandemie. Tienduizenden mensen zijn inmiddels gestorven, honderdduizenden zijn opgenomen geweest in het ziekenhuis. En de economische crisis die gaat volgen op de pandemie kan de crisis van 2008 doen verbleken.

Sinds de uitbraak van het coronavirus is wereldwijd de aandacht voor klimaatverandering logischerwijs ingestort. Nu, na weken van coronanieuws, begint het voorzichtig aan weer terug te komen. Maar de grote vraag is: krijgen de aanjagers van klimaatbeleid – denk aan Frans Timmermans met zijn Europese Green Deal – die urgentie voor klimaatverandering weer terug op de agenda. De Amerikaanse onderzoeker Roger Pielke Jr noemt dit de ijzeren wet van het klimaatbeleid: als politici moeten kiezen tussen klimaat en de economie, dan wint de economie altijd. Want welke politicus durft het nog te verkopen dat de energierekening van de burger dramatisch gaat stijgen door de transitie naar duurzame maar ook dure en wisselvallige energiebronnen als wind en zon, terwijl diezelfde burger door de pandemie al baan en inkomen is kwijtgeraakt en naar de voedselbank moet voor wat eten. Weinig politici zullen hiermee weg komen waarschijnlijk behalve zij die stemmen halen bij het goedverdienende deel van het electoraat. Maar die groep zal krimpende zijn gedurende de recessie die ons te wachten staat.

Timmermans c.s. zullen dus vermoedelijk geduld moeten hebben met het uitrollen van hun klimaatplannen totdat de economie er weer bovenop is. Alleen in tijden van ruime overvloed maakt het ‘decadente’, want kostenverslindende klimaatbeleid een kans.

In de tussentijd hebben we hier, op dit nieuwe platform, de tijd om stap voor stap door het klimaatdebat heen te gaan. Is de opwarming wel zo uniek? Is die opwarming historisch snel? Is het effect van CO2 nou groot of klein? Hoeveel opwarming kunnen we verwachten? Is het effect van CO2 op planten en landbouwgewassen nu wel of niet positief? Smelten de polen? Hoe alarmerend is de stijging van de zeespiegel? Sterft de ijsbeer uit? Heeft koraal nog toekomst? Valt er meer neerslag? Nemen extremen toe? Is adaptatie (ons aanpassen) niet slimmer dan mitigatie (CO2-reductie)? Hoe groot kan de schade door klimaatverandering zijn als we niets doen? En hoe duur is het beleid?

Sinds 2005 volg ik als wetenschapsjournalist het klimaatdebat op de voet. Ik las honderden papers, de rapporten van het IPCC, sprak met vele wetenschappers, schreef een boek (De Staat van het Klimaat) en probeer sinds vorig jaar vanuit een stichting (Clintel) een rationeel en pragmatisch geluid over klimaatverandering te laten horen. Zelf leef ik zoals het volgens velen ‘zou moeten’. Ik heb op mijn 49e nog nooit een auto gehad, reis met fiets en trein, eet geregeld vegetarisch en als het kan biologisch vlees. Maar doe ik dat vanwege klimaat? Nee, het is een lifestyle die me prima bevalt. In een stad als Amsterdam, waar ik sinds mijn studietijd woon, heb je weinig aan een auto. En sinds ik meer heb gelezen over dierenwelzijn voelt het beter om biologisch vlees te eten.

Ik heb als geen ander gemerkt dat een ander, meer kritisch geluid over klimaatverandering, absoluut niet gewenst is. De klimaatwetenschap zit er helemaal niet op te wachten, de politici die ambitieus beleid najagen, ook niet. De media idem dito. In dat opzicht ben ik naïef geweest. Ik dacht oprecht in 2005 toen ik in dit onderwerp rolde, dat het belangrijk zou zijn om wetenschapsjournalisten te hebben, die van de hoed en de rand weten over dit maatschappelijk belangrijke thema. Ik heb me vergist. Vrijwel meteen eigenlijk werd ik gelabeld als klimaatscepticus (een term die ook in 2005 al een negatieve lading had), daarna werd het klimaatontkenner (het woord ‘ontkenner’ is afgeleid van Holocaust ontkenners) en vorig jaar noemde een Nederlandse blog mij en enkele anderen zelfs klimaatcriminelen. In de zin dat wij toekomstige doden op ons geweten hebben doordat we nu voortvarend klimaatbeleid zouden belemmeren met onze kritische stukken. Absurd. Al die jaren zijn waarheidsvinding en nieuwsgierigheid mijn drijfveer geweest en dat is nog steeds zo. Wel heeft die nieuwsgierigheid zich verbreed: als het klimaatdebat niet puur op wetenschappelijke gronden te begrijpen is, welke andere krachten, geopolitiek, economisch, ideologisch, spelen dan een rol. Al deze thema’s kunnen op dit nieuwe platform aan bod komen.

Om toch alvast een tipje van de sluier op te lichten wil ik één grafiek uit de klimaatdiscussie laten zien. Het is in mijn ogen de belangrijkste grafiek. Getoond wordt sterfte door natuurrampen sinds 1900. Zoals u kunt zien is met name de sterfte door klimaatgerelateerde rampen spectaculair gedaald in de afgelopen eeuw. Hoe kan dat? We horen toch steevast dat we steeds meer extremen krijgen en aangezien we ook nog met steeds meer mensen zijn moeten er wel meer doden vallen. En zei onze Greta niet in een van haar speeches: people are dying! Welnu, de werkelijkheid is dat ondanks 1,5 eeuw aan opwarming en CO2-toename, almaar minder mensen sterven door weersextremen, zoals orkanen, overstromingen en droogte. De sterfte is zelfs zo laag dat die in het niet valt bij andere doodsoorzaken, zoals bijvoorbeeld verkeersdoden en suïciden.

Deze afname heeft een hele logische verklaring: welvaart. Doordat de hele wereld steeds rijker wordt (ook India en andere ontwikkelingslanden) en doordat we steeds betere technologie hebben, kunnen we mensen beter waarschuwen voor extreem weer en mensen kunnen zich ook veel beter wapenen tegen die extremen.
Klimaatactivisten geloven echter dat deze trend in de toekomst gekeerd zal worden en de sterfte door klimaatverandering weer zal toenemen. In de geruchtmakende Urgenda-rechtszaak stelt de Hoge Raad in haar arrest zelfs dat er later deze eeuw alleen al in West-Europa 100.000 doden kunnen vallen. Ikzelf geloof daar niets van, tenminste, zolang onze welvaart tenminste in tact blijft en technologie-ontwikkeling mogelijk blijft.

Deze grafiek vertelt mij dat er geen klimaatnoodtoestand of klimaatcrisis is. De veranderingen in het klimaat gaan daarvoor te langzaam en de welvaartstoename en technologische vooruitgang hebben zoveel meer impact op het welzijn van de mens dat eventuele negatieve klimaateffecten van klimaatverandering vooralsnog niet meer dan een rimpeling voorstellen. Het is zelfs mogelijk dat de klimaatverandering zelf tot nu toe ook positief is geweest voor de mensheid. Zowel opwarming als meer CO2 zijn gunstig voor met name de landbouw.

Is er nog een klimaatcrisis na de pandemie? Ik hoop van niet. Er was al geen sprake van een klimaatcrisis maar vooral van een gecreëerde klimaatcrisis. Als de pandemie ons dat kan doen inzien, heeft het ondanks de ellende toch nog iets nuttigs opgeleverd.