Internet en ethiek, zoektocht naar een goede balans

Het Internet tijdperk is nu enige decennia oud en verandert onze samenleving in een hoog tempo. Daar waar het eerder voor een belangrijk deel ging over de aansluiting, het netwerk – met een ander woord de connectiviteit -, staat in het huidige decenium meer het gebruik, de toepassing en ook ‘de data’ centraal.

Met deze artikelenreeks op We Make The News wil ik ingaan op deze ontwikkeling en de gevolgen hiervan voor onszelf, onze psyche en onze maatschappij. ‘Wie ben ik?’ en ‘hoe zien anderen mij?’ wordt tegenwoordig voor een deel ontleend aan onze aanwezigheid op het Internet. Het heeft invloed op de wijze waarop we onszelf presenteren, welke activiteiten we uitvoeren en de manier waarop we dit uiten. Dit verandert ons functioneren, ons functioneren tot elkaar en daarmee onze maatschappij.

Ik ben zelf 54 jaar oud en van oorsprong technische ICT-er. Na een aantal jaren heb ik mezelf ontwikkeld als brede IT-er met veel kennis over data en databases. Sinds 20 jaar ben ik ondernemer-consultant en heb een specialisatie in data analyse en data governance.

Terwijl de ontwikkelingen voort denderen met dagelijks nieuwe mogelijkheden, is het goed om na te denken over de voordelen maar ook de neveneffecten die er zijn vanuit het perspectief van het individu en de maatschappij zelf. We Make The News wil, naast de bewustwording, hierover graag ook het debat voeren. Dit omdat het belangrijk is en het ons allen aan gaat.

Ethiek (Grieks: èthos, staat voor gewoonte of zedelijke handeling) is een onderdeel van de filosofie en gaat over “de kritische bezinning over het juiste handelen” 1. Zonder hierover op deze plaats een uitgebreide beschouwing te willen houden over deze betekenis, zijn denkers sinds de Griekse oudheid al bezig om duiding te geven aan de betekenis van dit begrip in de context van het individu en de maatschappij.

De opkomst van het Internet en het voortschrijdende gebruik ervan in toepassingen, met inbegrip van de data, heeft gevolgen voor onszelf en ons functioneren in de maatschappij. Sociale media met alle data die we uiten, mijn locatiegegevens, de bestelling van een boek, enz. worden gebruikt als datapunten en leiden via analyses tot informatie die iets zegt over ons als persoon, hoe we denken en hoe onze plaats in de maatschappij wordt gezien.

Deze data wordt tegenwoordig mede gezien als een ‘asset’, een bezit. Maar wiens bezit is dit? Waar zijn deze ‘assets’ opgeslagen en hoe worden ze verwerkt? Door wie (- nog meer)? En waarvoor? We hebben er veelal geen idee van. En dit terwijl aan de andere kant de beurskoers van een aantal van de Techbedrijven voor een belangrijk deel afhangt van deze ‘assets’ en het aantal actieve gebruikers. We zien in de praktijk dat sommige bedrijven maar ook overheden zich deze ‘assets’ toe-eigenen. Naar mijn mening soms te veel, te snel en ons in onwetendheid hierover latent.

Toegegeven, we krijgen er ook wat voor terug. In de vorm van laagdrempelige contactmogelijkheden met onze familie en vrienden, een route om te komen waar we willen zijn of een boek of kledingstuk wat we de volgende dag bij onze voordeur krijgen afgeleverd. Er is dus zeker sprake van een belang voor onszelf en de maatschappij waarin we met elkaar leven. We moeten er onszelf bewust van zijn en er ook moeite voor willen doen. Interesse tonen, vragen stellen en soms vasthoudend handelen.

Balans is hier naar mijn mening een kernbegrip. En ik denk dat de ethiek ons kan helpen om een goede balans te vinden tussen de geboden voordelen van de Internet toepassingen en het feit dat we hiervoor onze ‘assets’, onze datapunten, beschikbaar stellen. Maar hoe houden we hier een goede balans? Laten we eerst eens inzoomen op een definitie voor ethiek op dit gebied.

Ethiek – in deze context – gaat over gedrag wat neigt naar onderscheid tussen ‘goed en kwaad’. Hierbij staan termen zoals eerlijkheid, verantwoordelijkheid, integriteit, kwaliteit, betrouwbaarheid, transparantie en vertrouwen centraal. Dit gedrag moet in de basis altijd aanwezig zijn. Dus ook op die momenten dat niemand toekijkt of als men er zich nog niet bewust van is.

Het is de vraag in hoeverre wijzelf en de organisaties die gebruik maken van ‘assets’ (overheden, bedrijven, ..) altijd bewust omgaan met de eerder genoemde balans. De wetgever heeft op onderdelen een basis gelegd voor deze balans door middel van Europese privacy wetgeving die in Nederland is vastgesteld via de AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming). De vraag is echter of alleen wetgeving ethisch handelen kan afdwingen in deze snel veranderende wereld.

Het antwoord hierop is naar mijn mening ontkennend. De wetgeving geeft ons en onze maatschappij handvatten en een kader waarbinnen gehandhaafd en eventueel gehandeld wordt. Het legt een bodem onder al te gortig handelen van personen of organisaties waarbij de balans tussen voor- en nadelen verstoord raakt.

Omdat de ontwikkelingen in de Internet wereld erg snel gaan, bestaat het risico dat de balans uit evenwicht geraakt. Wijzelf, bedrijven, overheden en media hebben invloed bij het in stand houden van het evenwicht. Als persoon moeten we kritisch zijn op ons eigen handelen, bijv. door interesse te hebben of vragen te stellen. Als bedrijf of overheid hebben we de plicht om producten en diensten te ontwikkelen en te leveren waarin een goede balans tussen ‘goed en kwaad’ geborgd is. En als media dienen we al deze ontwikkelingen kritisch te volgen.

Over de wijze waarop we de balans kunnen definiëren, bewaken en vasthouden wil ik in de komende artikelen op We Make The News nader ingaan op een aantal toepassingen en ‘assets’.

Als u als lezer specifieke zaken wilt weten kunt u de vragen ook stellen als commentaar onder dit artikel dan zal ik er de komende artikel zeker nader op ingaan.

1 https://nl.wikipedia.org/wiki/Ethiek