PARLEMENTAIRE ENQUETE ONDER DE LOEP

Sinds 1977 heeft de Tweede Kamer als controle-instrument de parlementaire enquête ingezet om onderzoek te doen naar ernstige gebeurtenissen die veel impact hebben op (delen van) de samenleving. De laatste enquêtes waren die van de gaswinning Groningen (2019-2023) en de toeslagenaffaire (2021-2024). Momenteel loopt de enquête naar de aanpak van de coronacrisis (2021-2026). Opvallend is dat vrijwel alle onderzoeksrapporten dezelfde conclusies trekken. Het parlement is onjuist, onvolledig, ontijdig en onzorgvuldig geïnformeerd. Er is sprake van een tunnelvisie en de belangen van de gedupeerden zijn niet serieus genomen door de overheid. Burgers en samenleving betalen elke keer weer een hoge prijs. De onderzoeksrapporten worden met veel publicitaire aandacht gepresenteerd, de Tweede Kamerleden zijn geschokt en vervolgens zien we weinig tot geen verbeteringen in de praktijk. Het lijkt veel op een ‘toneelstukje voor de bühne’. De parlementaire enquête in zijn huidige opzet is nutteloos en achterhaald. Een fundamenteel andere opzet is dringend gewenst.

In de huidige aanpak zien we een aantal knelpunten. De voorbereiding en uitvoering van de enquête duurt veel te lang. Dat betekent dat verantwoordelijke functionarissen die onder ede worden gehoord vaak al een andere functie vervullen en geen ‘actieve herinneringen’ meer hebben aan het verleden. De Tweede Kamerleden die zitting hebben in de commissie doen dit naast hun reguliere taak en doorgaans hebben zij te weinig inhoudelijke kennis van het dossier. Dit alles draagt niet bij aan scherpe conclusies en aanbevelingen. Het is bizar dat het onderzoek naar de coronapandemie meer dan vier jaar in beslag gaat nemen. Daar komt nog bij dat de Tweede Kamer zelf een belangrijke rol vervulde in die crisisaanpak en dus onderzoek doet naar het eigen functioneren. Zeer onwenselijk. Een andere constatering is dat de parlementaire enquêtecommissie geen toezichthoudende rol heeft bij de implementatie van de verbetermaatregelen. M.a.w. de Kamer ziet machteloos toe dat het onderzoek in de praktijk weinig tot geen resultaat oplevert. De toeslagenaffaire is daarvan het sprekende voorbeeld.

De tijd is rijp het controle-instrument van de parlementaire enquête te vernieuwen en uit handen van de Tweede Kamer te nemen. Dat kan als volgt. Benoem een commissie van externe deskundigen (passend bij het onderzoek) die onder regie van de Tweede Kamer geheel onafhankelijk het onderzoek gaat uitvoeren. Geef daarbij de richtlijn mee dat het onderzoek binnen één jaar moet worden afgerond. Maak de verhoren voor het publiek breed toegankelijk en streef een maximale transparantie en openheid na. Omdat de commissie uit materiedeskundigen met praktijkervaring bestaat, is de inhoudelijke diepgang van het onderzoek gewaarborgd. Geef de commissie ook een toezichthoudende taak. Dat kan door na de presentatie van het eindrapport de commissie nog één jaar aan te houden om toe te zien op het implementatieproces van de verbetermaatregelen en over de voortgang de Tweede Kamer te informeren. Twee jaar na start van de werkzaamheden kan de onderzoekscommissie worden ontmanteld. Snel, efficiënt, doeltreffend en maatschappelijk relevant.

Met deze verfrissende aanpak wordt primair recht gedaan aan de gedupeerden en de samenleving als geheel. Zij krijgen veel sneller duidelijkheid over het ‘ongekende onrecht’ dat is aangedaan en over de hersteloperatie. Daarnaast wordt de kwaliteit van het onderzoek aanzienlijk verbeterd, kunnen de Tweede Kamerleden zich weer richten op hun primaire taak, is de objectiviteit van het onderzoek geborgd en is er een strakker toezicht op het naleven van de onderzoeksbevindingen. Het 50 jaar oude controle-instrument loopt dan weer in de pas met de moderne maatschappelijke ontwikkelingen en zal daarmee van grotere betekenis kunnen zijn.