Hamsteren! Het Irma-effect en de gebarentaal in onze samenleving

Het gebaar voor hamsteren is zo viral gegaan, dat het grootste gedeelte van Nederland dit gebaar nu wel kent. Irma Sluis staat inmiddels standaard naast Rutte tijdens de persconferentie. Daar waar het bij sommige mensen ergernis oproept, is het voor anderen juist een opluchting. Want sommige mensen zijn een gebarentolk nodig om te kunnen volgen wat er wordt gezegd. Maar wat is het Irma-effect en wat is gebarentaal precies?

De Nederlandse Gebarentaal (NGT) is de taal die gebruikt wordt in Nederland door onder andere doven- en slechthorenden. Binnen de gebarentaal wordt niet via gesproken taal gecommuniceerd, maar middels visuele taal. De handen, de ogen en het gezicht staan centraal. Binnen gebarentaal wordt veel gekeken naar mimiek en lichaamshouding.

Hamsteren. Dat is het gebaar wat nu het meest naar voren komt als er gesproken wordt over gebarentaal. Er is enorm veel om het gebaar gelachen en eerlijk is eerlijk, ook ik moest lachen. Ik werk inmiddels twee jaar met dove en slechthorende mensen en collega’s en heb mij in die tijd de gebarentaal eigen gemaakt. Maar gebarentaal is niet alleen maar humor. Er is ook ergernis vanuit de doven- en slechthorenden. Veel te lang is het namelijk niet ‘gewoon’ geweest dat bij belangrijke gebeurtenissen en een gebarentolk aanwezig was. Pas in maart dit jaar is voor de allereerste keer door het kabinet een doventolk ingeroepen tijdens een persconferentie. En wist je dat, tot op heden, gebarentaal in Nederland nog steeds niet is erkend als officiële taal? (Dovenschap, sd) Waar ik mij persoonlijk druk om kan maken is dat doven soms worden behandeld alsof ze achterlijk zijn. Ze zijn niet achterlijk, ze zijn doof!

In de jaren 90 is een sterke emancipatie van doven en slechthorenden geweest. De kloof tussen horende en doven/slechthorenden was in die tijd simpelweg nog te groot en er was een gebrek aan kwalitatief goede gebarentolken. Hogeschool Utrecht speelde hierop in en kwam met de vierjarige hbo-opleiding tot gebarentolk, die in 1997 van start is gegaan. Hogeschool Utrecht is op dit moment de enige die een opleiding tot tolk aanbiedt.

En dan komen we bij het Irma-effect. Want waar tot nu toe er gemiddeld 50 mensen per jaar starten met de opleiding tot tolk, lijkt dat aantal nu sterk verhoogd te gaan worden. Er is nu meer bewustwording van de gebarentaal. Immers, we zien het nu geregeld terug op televisie, onder andere tijdens de persconferenties. De hogeschool krijgt dagelijks mailtjes binnen met vragen over de opleiding en verwacht een enorme stijging van aanmeldingen. De dovengemeenschap is hier blij mee en hoopt dat de aandacht voor gebarentaal blijvend is en een verschuiving gaat geven in het beeld wat hoort bij doven en slechthorenden en de gebarentaal.

Feit of fabel?
• Er is maar 1 soort gebarentaal
Fabel. Elk land heeft zijn eigen gebarentaal, net als dat elk land zijn eigen taal heeft. De Nederlandse Gebarentaal (NGT) heeft zelfs dialecten! Deze dialecten zijn mede ontstaan doordat na een persconferentie in 1880 besloten was dat gebarentaal in het onderwijs verboden was. Dit heeft aangehouden tot 1980 (!). Soms ging dit verbod zelfs zo ver dat doven en slechthorenden gestraft werden (lijfelijke straffen) bij het gebruik van gebarentaal. Doordat doven ‘stiekem’ gebarentaal gebruikten, ontstonden er verschillende dialecten.
• Gebarentaal wordt alleen gebruikt door doven- en slechthorenden
Fabel. Gebarentaal wordt ook gebruikt door bijvoorbeeld mensen die niet kunnen praten.
• Gebarentaal is een dode taal
Fabel. In tegenstelling tot het Latijns is Gebarentaal zeker geen dode taal. Sterker nog, het is een taal die leeft! In de huidige Corona crisis zijn er bijvoorbeeld weer nieuwe gebaren ontwikkeld, zoals een gebaar voor het woord ‘corona’.
• Gebarentaal is geen echte taal
Fabel. De Nederlandse Gebarentaal heeft net als de ‘gewone’ Nederlandse taal o.a. grammaticaregels waarmee het een volwaardige taal is. Echter, NGT is tot op heden in Nederland nog niet erkend als officiële taal.
• Een gebarentolk en een doventolk is hetzelfde.
Feit. In principe is een tolk gebarentaal hetzelfde als een gebarentolk of een doventolk. Echter, wordt er gepleit om het (informele) woord doventolk uit de wereld te helpen. Je hoeft namelijk niet per se doof te zijn om gebarentaal nodig te hebben.