Sporen van de Atlantikwall in Nederland

Zo zijn er in Groningen en Friesland nog altijd plekken te zien die behoorden tot de roemruchte Atlantikwall. Verslaggever Danny van der Linden maakte de reis naar het hoge noorden en bezag de situatie met eigen ogen.

De Atlantikwall was een belangrijke verdedigingslinie die het Duitse leger vanaf 1940 aanlegde van Noorwegen tot Spanje. De linie van ruim 5000 kilometer lang werd gebouwd om een geallieerde aanval vanuit zee het hoofd te bieden. Ook de grens tussen Nederland en de Noordzee maakte deel uit van de Atlantikwall. En in het Waddengebied is daar nog veel van te merken voor wie het wil zien.
In de gemeente Delfzijl ligt het gehucht Fiemel. Veel Nederlanders zullen nog nooit van dit plaatsje gehoord hebben, maar Fiemel speelde een grote rol in de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog. Dit komt mede doordat zich hier het grootste luchtafweergeschut van ons land bevond. Dit geschut moest de Duitse havenstad Emden beschermen. De havens van Emden liggen op steenworp afstand van Fiemel en zijn bij helder weer vanaf de dijk te zien.

Anno 2020 is een imposante replica op het dak van een bunker te bezichtigen. Hierdoor kan menig bezoeker zich een beeld vormen van hoe de situatie destijds was: Een installatie van ongeveer twaalf meter hoog, waarmee destijds menig granaat op de geallieerde luchtvloot werd afgevuurd. De bunker, waarop het luchtafweergeschut werd geplaatst, staat direct achter de dijk die het Groningse vasteland scheidt van de Waddenzee. Het bouwwerk, voorzien van metersdikke wanden, kende destijds een bemanning van honderd soldaten. Naast deze bunker staat er op het complex nog een bunker: Deze munitiebunker is niet toegankelijk voor het publiek, omdat deze bunker wordt ingericht als verblijfsruimte voor vleermuizen. Maar de geschutsbunker kan worden bezichtigd, om een indruk te krijgen van de omstandigheden waaronder de Duitse soldaten destijds moesten leven en werken. Het bezichtigen van de nog resterende bunkers bij Fiemel kan overigens uitstekend worden gecombineerd met een bezoek aan het bezoekerscentrum Dollard, waar een mooie expositie is ingericht over de historie van dit unieke natuurgebied.
Wie even ten westen van Fiemel kijkt, ziet de dorpskern van Termunterzijl. Hier werd eind april 1945 flink gevochten tegen het Duitse leger door Engelsen en Canadezen. Het ontbreken van objecten om dekking te zoeken bemoeilijkte de zaak enorm voor de geallieerden.

In de stad Delfzijl heeft men er voor gekozen de enige overgebleven bunker een bijzonder inrichting te geven. De bunker bij Delfzijl wordt tegenwoordig overigens gebruikt om een aantal aquaria te huisvesten. In dit ‘Muzee Aquarium’ staan diverse bakken waarin vissen te zien zijn die in de Waddenzee voorkomen. Direct naast dit aquarium is het museumgedeelte te vinden. In het museum wordt het verhaal van de slag om Delfzijl verteld, waarbij door de Duitse soldaten met een fosforkanon op de Canadese militairen werd geschoten. Desondanks slaagden de Canadezen erin om de ongeveer honderd Duitse soldaten krijgsgevangen te maken. In hun barakken werden machinegeweren aangetroffen, die goed van pas kwamen om de Duitse troepen aan te vallen die vanuit het centrum van Delfzijl de tegenaanval wilden inzetten. Het museum zelf heeft overigens nog veel meer te bieden, van geologie en archeologie tot historie van de scheepvaart, inclusief een aantal schaalmodellen van schepen met de bijbehorende informatie. Zelfs een compleet hunebed, het meest noordelijke ooit in ons land gevonden, is in dit unieke museum te bewonderen.

Zo zijn er in de provincie Groningen talloze plekken te vinden die ieder een eigen verhaal vertellen, maar wie het weet kan ook in het westen van Friesland een bijzonder bezoek brengen aan een object dat een belangrijke rol speelde in de Tweede Wereldoorlog. Want direct aan de Afsluitdijk vindt men het Kazemettenmuseum. Om marinestad Den Helder vanuit het oosten te beschermen werd de Wonsstelling aangelegd. Op de dijk zelf kwam de stelling Kornwerderzand en ook bij de sluizen van Den Oever werd een verdedigingswerk gerealiseerd. Het woord kazemat stamt af van het Spaanse ‘casa matar’ en werd ten tijde van de Spaanse overheersing in de 80-jarige oorlog in ons land geïntroduceerd. De stelling Kornwerderzand behoort tot de schaarse locaties die de Duitsers ten tijde van de Tweede Wereldoorlog niet in handen wisten te krijgen.

Een poging daartoe onder leiding van de Duitse generaal Feldt op maandag 13 mei 1940 werd door de ongeveer 250 Nederlandse soldaten onder leiding van kapitein Boers succesvol afgeweerd. Boers liet de Duitsers naderen tot op achthonderd meter en opende vervolgens het vuur. De Duitse soldaten zijn daarop gevlucht en de kazematten raakten nauwelijks beschadigd. Na het bombardement op Rotterdam, twee dagen later, capituleerde Nederland en werd Kornwerderzand overgedragen aan de bezetters. Pas in 1943 werd de locatie onderdeel van de Atlantikwall.

De stelling Kornwerderzand maakte in de periode na de Tweede Wereldoorlog deel uit van de NAVO-verdediging en kreeg zelfs een grotere vuurkracht doordat er vier tanks werden ingegraven. Toen de zogenoemde koude oorlog ten einde was, werd de verdedigingslinie overgedragen aan Rijkswaterstaat. Door verschillende partijen werd vervolgens gestreden voor het behoud van dit erfgoed, met als gevolg de oprichting van het Kazemattenmuseum in 1985 en later de toekenning van de status Rijksmonument. Anno 2020 is het indrukwekkende museum interessant om te bezoeken omdat het een beeld geeft van het leven in die kazemat in die tijd. Er valt van alles te zien. Het bijbehorende bezoekerscentrum is in 2011 uitgebreid en wordt volledig door vrijwilligers beheerd. Zij verzorgen er rondleidingen door de kazematten en dragen verder zorg voor het beheer en onderhoud van de locatie. Direct naast het bezoekerscentrum ligt het monumentenplein, met een monument voor de gevallenen in de Wonsstelling, voor de opvarenden van de kanonneerboot en voor kapitein Boers en ondercommandant luitenant Ham. Het bezoekseizoen van het Kazemattenmuseum loopt van april tot en met oktober, buiten deze periode om is het alleen voor groepen op afspraak mogelijk om het museum te bezoeken.

Informatie is te vinden via: www.kazemattenmuseum.nl.