Den Helder: zwaar gehavende stad in oorlogstijd

Den Helder heeft in 1939 bijna 38.000 inwoners en kent een bloeiende economie. Dit is in andere steden wel anders, maar in Den Helder overheerst de vrolijkheid. In de haven is het doordeweeks altijd druk, en in de weekenden puilen de cafés uit van gezelligheid. Het marinepersoneel zorgt voor een typische sfeer in de stad.

Dan wordt duidelijk dat de spierballentaal van Adolf Hitler niet bij woorden blijft. Als Oostenrijk wordt ingenomen en de aanval op Polen is geweest is de verdeeldheid groot in Nederland. Waar de meerderheid hoopt op neutraliteit zoals in de Eerste Wereldoorlog, leeft een ander deel van Nederland met een angstig voorgevoel. Ook in Den Helder houdt men rekening met het ergste. “Wij liggen op de stormhoek van Europa”, valt in de lokale krant te lezen in aanloop naar de Tweede Wereldoorlog.

Bekend is dat Den Helder op een strategisch belangrijke locatie ligt. Bovendien heeft Den Helder, naast de bedrijvige scheepswerf een militair vliegveld en de bekende marinehaven. Om laatstgenoemde redenen vinden in de stad veel militaire oefeningen plaats. Maar als de Duitsers binnenvallen zijn aanvallen op de stad niet te vermijden. Al in augustus 1939 verscherpt de stad de kustverdediging en aan de Friese kant van de pas geopende afsluitdijk worden kazematten gebouwd om het de vijand lastig te maken om naar Den Helder te trekken. Ook in Noord-Holland worden de maatregelen zichtbaar: langs alle duinen verschijnen wachtposten en in zee legt de marine mijnen en andere versperringen aan. Van de lokale boeren vraagt het leger een fors offer: ze laten duizenden hectares aan weiland onder water lopen. Het zilte zeewater vernietigt alle gewassen.
In de binnenstad maken de bewoners kennis met de luchtbescherming. Regelmatig klinkt het luchtalarm en ’s avonds oefenen ze verplicht met het verduisteren van hun huizen. In het begin zien niet alle burgers hier de noodzaak van in. De gemeente neemt daarom rigoureuze maatregelen en komt met de volgende mededeling: “Van heden af, zal bij ieder, uit wiens woning ’s avonds licht uitstraalt, onverbiddelijk, de lichttoevoer worden afgesneden voor het gehele jaar.”

Op 10 mei 1940 worden de inwoners van Den Helder rond 4 uur ’s nachts wakker gemaakt door het geraas van vliegtuigen. De Duitse Luftwaffe trekt naar het vliegveld van de marine waar al snel de eerste gevechten plaats vinden. Al snel worden ook de marineschepen in de haven gebombardeerd. De stad weet de aanvallen van de Duitsers af te weren, maar als Rotterdam gebombardeerd wordt capituleert Nederland en is ook Den Helder in Duitse handen. De capitulatie is nog niet tot iedereen doorgedrongen en drie Duitse vliegtuigen bombarderen de stad met enorm leed tot gevolg.
Het zal niet het enige bombardement zijn dat Den Helder moet doorstaan, want ook de geallieerden zien in de marinestad een belangrijk strategisch punt. Nog maar enkele weken na de capitulatie vliegen Engelse bommenwerpers over Den Helder met het doel de scheepswerf te vernietigen. Het bombardement duurt zo’n drie en een half uur.
In de oorlogsjaren die volgen blijven Engelse bommenwerpers de stad bestoken. Duizenden inwoners verlaten de stad waar nog maar weinig van over is. Zes bombardementen met in totaal 731 bommen hebben geresulteerd in 170 dodelijke slachtoffers, tweeduizend totaal verwoeste huizen en nog eens tweeduizend huizen die zodanig beschadigd raakten dat ze onbewoonbaar moesten worden verklaard. In 1943 volgde een formeel evacuatiebevel en veranderde de marinestad in een spookstad. Daardoor waren er in 1945 nog maar weinig mensen aanwezig om de bevrijding te kunnen vieren.

Anno 2020 is het dorp Huisduinen onderdeel van de gemeente Den Helder. In Huisduinen ligt, enigszins verscholen in een woonwijk, het nieuwe Atlantikwall Centrum. Een bijzonder gebouw met een bijzondere historie. De Duitsers zetten het neer in 1942 voor het onderbrengen van de Duitse marine. Het staat in de volksmond bekend als ‘het casino’, maar het was in feite het Duitse officiersgebouw. Sinds vorig jaar is er het Atlantikwall Centrum in gevestigd.

Dit museum is absoluut een bezoek waard voor degenen die interesse hebben in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. De roemruchte Atlantikwall liep van Noorwegen tot Spanje en werd gebouwd om de westkust van het Duitse rijk te beschermen tegen een aanval vanaf de Atlantische oceaan. In het Atlantikwall Centrum wordt op bijzonder overzichtelijke, maar tegelijk ook confronterende wijze, het verhaal van de Tweede Wereldoorlog in beeld gebracht. In het centrum zie je op chronologische volgorde de gebeurtenissen door de jaren heen. Door middel van moderne hulpmiddelen is het centrum in staat om de verhalen op hedendaagse manier te vertellen. Met behulp van een animatie wordt getoond hoe zwaar de stad Den Helder het in de oorlog te verduren kreeg.
De 70.000 Duitse soldaten, die in mei 1945 nog in het westen van ons land gelegerd waren, gingen via Den Helder naar de Afsluitdijk om zo terug te keren naar Duitsland. Dit alles (en nog veel meer) is te zien in het Atlantikwall Centrum. In iets meer dan een uur tijd kun je de belangrijkste zaken over Tweede Wereldoorlog in dit gebied, maar ook in breder verband, tot je nemen. Een bezoek is een absolute aanrader voor iedereen die zich verder in deze materie wil verdiepen.

Informatie: https://atlantikwallcentrum.nl